Podstawy BHP - Pojęcia związane z BHP

 


Zakres bhp


W zakres zagadnień związanych z zapewnieniem bezpieczeństwa i higieny pracy wchodzą:
 techniki bezpieczeństwa pracy;
 podstawy higieny pracy — nauka zajmująca się określaniem norm kształtowania zdrowych, higienicznych, nieuciążliwych i nieszkodliwych warunków pracy oraz zapobieganiem chorobom zawodowym;
 elementy fizjologii pracy — badanie wpływu środowiska na organizm człowieka podczas wykonywania przez niego pracy;
 elementy socjologii pracy — badanie wpływu środowiska i rodzaju pracy na stosunek pracownika do wykonywanej pracy oraz jego wydajność;
 elementy organizacji i ekonomiki pracy — określające dobór najbardziej właści-wych środków oraz warunki odpowiednie do osiągnięcia zamierzonych wyników pracy człowieka bez uszczerbku na zdrowiu pracownika;
 podstawy ergonomii — nauka zajmująca się zasadami i metodami dostosowania pracy do właściwości psychicznych i możliwości fizycznych człowieka.


Zagrożenie


Zagrożenie — zjawisko wywołane działaniem sił natury bądź człowieka, które powo-duje, że poczucie bezpieczeństwa człowieka/pracownika maleje bądź zupełnie zanika.
Zagrożenie to sytuacja, która grozi wystąpieniem wypadku.
Cały system zapobiegania wypadkom polega przede wszystkim na wykrywaniu i usuwaniu zagrożeń, zanim wydarzy się wypadek.
Zagrożenie nie jest jednoznaczne z występowaniem ryzyka w pracy.
Zagrożenie a ryzyko — choć oba te czynniki występują równolegle, nie należy ich ze sobą utożsamiać, gdyż podobnie jak przyczyna i skutek są to dwa odrębne zjawiska.
Przykładowo zagrożenie mogą stanowić zwisające z dachu duże sople, podczas gdy ry-zyko to przebywanie lub przechodzenie w miejscu, w którym uderzenie przez oderwany sopel jest możliwe.

Wypadek przy pracy


Określone zdarzenie może być zakwalifikowane jako wypadek przy pracy jedynie wówczas, gdy spełnia równocześnie wszystkie cztery warunki podane w definicji.
Urazem jest uszkodzenie tkanek ciała lub narządów człowieka wskutek działania czyn-nika zewnętrznego.
Wypadek traktowany na równi z wypadkiem przy pracy
Na równi z wypadkiem przy pracy, w zakresie uprawnienia do świadczeń określonych w ustawie, traktowany jest wypadek, któremu pracownik uległ w czasie:


 wykonywania zadań zleconych przez działające u pracodawcy organizacje związ-kowe,
 szkolenia w zakresie powszechnej samoobrony,
 podróży służbowej, w okolicznościach innych niż określone wyżej, poza sytuacją, gdy wypadek został spowodowany postępowaniem pracownika, które nie pozo-staje w związku z wykonywaniem powierzonych mu zadań,
 wykonywania przez członka rolniczej spółdzielni produkcyjnej, spółdzielni kółek rolniczych bądź przez inną osobę, traktowaną na równi z członkiem spółdzielni w rozumieniu przepisów o systemie ubezpieczeń społecznych, pracy na rzecz tych spółdzielni,
 wykonywania odpłatnie pracy na podstawie skierowania do pracy w czasie odby-wania kary pozbawienia wolności lub tymczasowego aresztowania,
 uprawiania sportu w trakcie zawodów i treningów przez osobę pobierającą stypendium sportowe,
 odbywania szkolenia lub stażu przez absolwenta pobierającego stypendium w okresie odbywania tego stażu lub szkolenia na podstawie skierowania wydanego przez powiatowy urząd pracy,
 pełnienia mandatu posła lub senatora w przypadku pobierania przez niego uposażenia,
 wykonywania pracy na podstawie umowy agencyjnej, umowy zlecenia lub umowy o świadczenie usług, do której zgodnie z Kodeksem cywilnym stosuje się przepisy dotyczące zlecenia,
 współpracy przy wykonywaniu pracy na podstawie umowy agencyjnej, umowy zlecenia lub umowy o świadczenie usług, do której zgodnie z Kodeksem cywil-nym stosuje się przepisy dotyczące zlecenia,
 nauki w Krajowej Szkole Administracji Publicznej przez słuchaczy pobierających stypendium,
 wykonywania zwykłych czynności związanych ze współpracą przy prowadzeniu działalności pozarolniczej w rozumieniu przepisów o systemie ubezpieczeń spo-łecznych,
 wykonywania przez osobę duchowną czynności religijnych lub czynności związa-nych z powierzonymi funkcjami duszpasterskimi lub zakonnymi,
 odbywania zastępczych form służby wojskowej,
 wykonywania zwykłych czynności związanych z prowadzeniem działalności pozarolniczej w rozumieniu przepisów o systemie ubezpieczeń społecznych,
 wykonywania pracy na podstawie umowy agencyjnej, umowy zlecenia lub umowy o świadczenie usług, do której zgodnie z Kodeksem cywilnym stosuje się przepisy dotyczące zlecenia albo umowy o dzieło, jeżeli umowa taka została za-warta z pracodawcą, z którym osoba pozostaje w stosunku pracy, lub jeżeli w ramach takiej umowy wykonuje ona pracę na rzecz pracodawcy, z którym pozostaje w stosunku pracy.


Rodzaje wypadków przy pracy

Zgodnie z art. 3 ust. 6 ustawy z dnia 30 października 2002 r. o ubezpieczeniu społecz-nym z tytułu wypadków przy pracy i chorób zawodowych (Dz. U. z 2009 r. Nr 167, poz. 1322).
Postępowanie powypadkowe
W razie wypadku przy pracy na pracodawcy spoczywa szereg obowiązków w zakresie: weryfikacji stanu faktycznego, ustalenia przyczyn wypadku, zapobiegania wypadkom na przyszłość, a także obowiązków informacyjnych oraz ewidencyjnych.
Postępowanie powypadkowe obejmuje następujące czynności:
 powołanie zespołu powypadkowego,
 ustalenie przyczyn i skutków wypadku,
 ustalenie, czy wypadek powstał na skutek czynników zewnętrznych, np. wybuch, porażenie prądem, czy z winy pracownika,
 ustalenie osób, które mogą być odpowiedzialne za powstałe czynniki zewnętrzne,
 sporządzenie protokołu powypadkowego w terminie 14 dni od daty wypadku, który należy przedstawić poszkodowanemu, a ten ma prawo do zgłoszenia za-strzeżeń,
 zatwierdzenie protokołu powypadkowego przez kierownika zakładu w terminie 5 dni od daty sporządzenia.
Skutki wypadków przy pracy
Istnieją dwie główne kategorie skutków wypadków przy pracy:
 moralne,
 ekonomiczne.


Choroba zawodowa


Za chorobę zawodową uważa się chorobę wymienioną w wykazie chorób zawodowych, jeżeli w wyniku oceny warunków pracy można stwierdzić bezspornie lub z wysokim prawdopodobieństwem, że została ona spowodowana działaniem czynników szkodli-wych dla zdrowia występujących w środowisku pracy albo w związku ze sposobem wy-konywania pracy.
Rozpoznanie choroby zawodowej u pracownika lub byłego pracownika może nastąpić w okresie jego zatrudnienia w narażeniu zawodowym lub po zakończeniu pracy w takim narażeniu pod warunkiem wystąpienia udokumentowanych objawów chorobowych w okresie ustalonym w wykazie chorób zawodowych.
Postępowanie w sprawach chorób zawodowych
1. Zgłoszenie podejrzenia choroby zawodowej oraz jej rozpoznanie może nastąpić u pracownika lub byłego pracownika w okresie jego zatrudnienia w narażeniu zawodowym lub po zakończeniu pracy w takim narażeniu, lecz nie później niż w okresie, który został określony w wykazie chorób zawodowych:
2. Zgłoszenia dokonuje:
 pracodawca zatrudniający pracownika, u którego podejrzewa się chorobę zawo-dową;
 lekarz;
 pracownik lub były pracownik, który podejrzewa, że występujące u niego objawy mogą wskazywać na taką chorobę, przy czym pracownik aktualnie zatrudniony zgłasza podejrzenie za pośrednictwem lekarza sprawującego nad nim profilak-tyczną opiekę zdrowotną;
 lekarz dentysta, który podczas wykonywania zawodu powziął podejrzenie wystą-pienia u pacjenta choroby zawodowej.
3. Zgłasza się do:
 właściwego państwowego inspektora sanitarnego;
 właściwego inspektora pracy.
4. Stwierdzenie występowania choroby zawodowej jest decyzją państwowego powiatowego inspektora sanitarnego.
Podział czynników występujących w środowisku pracy
Podział na czynniki występujące w środowisku pracy pozwala na rozróżnienie (zgodnie z definicjami przyjętymi w Polskich Normach) trzech rodzajów czynników:
 czynników niebezpiecznych,
 czynników szkodliwych,
 czynników uciążliwych.
Każdy z wymienionych wyżej rodzajów czynników charakteryzuje się innym stopniem oddziaływania na pracowników, różne mogą też być jego konsekwencje. Należy jednak pamiętać, iż zasady określania charakterystyk czynników powodują, że czynnik, który w danej chwili jest jedynie uciążliwy, może przekształcić się w czynnik szkodliwy, ten zaś — w czynnik o charakterze niebezpiecznym.
Czynniki niebezpieczne
Czynnikiem niebezpiecznym w środowisku pracy jest czynnik, który może prowadzić do powstania u pracującego urazu (wypadek przy pracy).
W ramach czynników uznawanych za niebezpieczne wyróżnić można m.in. czynniki me-chaniczne (np. spadające lub wysypujące się materiały, przebywanie pracownika na wysokości, śliskie i nierówne powierzchnie, pozostające w ruchu bądź transportowane ma-szyny lub ich części), a także działanie prądu elektrycznego.


Czynniki szkodliwe


Czynniki szkodliwe w środowisku pracy — czynniki, których oddziaływanie na pracow-nika prowadzi lub może prowadzić do powstania choroby zawodowej lub innego scho-rzenia związanego z wykonywaną pracą.
Czynniki szkodliwe w środowisku pracy można podzielić na następujące kategorie:
 czynniki fizyczne — hałas, hałas ultradźwiękowy, drgania mechaniczne,
 pyły: całkowity i respirabilny, np. pył drewna twardego, mąki,
 pyły i dymy spawalnicze wraz z substancjami toksycznymi, np. tlenki, metale,
 metale występujące w postaci pylistej, np. ołów, żelazo,
 mikroklimat zimny i gorący, np. w chłodniach, piekarniach,
 czynniki toksyczne, chemiczne i lotne związki organiczne, np. benzen,
 pyły zawierające azbest,
 promieniowanie optyczne nielaserowe,
 promieniowanie laserowe,
 pole lub promieniowanie elektromagnetyczne o częstotliwości z zakresu 0 Hz — 300 GHz.


Pracodawcy mają obowiązek prowadzenia pomiarów czynników szkodliwych.
Wartości oddziaływania tych czynników dokonuje się na podstawie miar określonych w przepisach prawa.
Najważniejszym z przepisów jest rozporządzenie Ministra Pracy i Polityki Społecznej określające najwyższe dopuszczalne stężenia i natężenia czynników szkodliwych dla zdrowia w środowisku pracy. Dokument ten zawiera dwa rodzaje informacji dotyczących:


1. wartości najwyższych dopuszczalnych stężeń chemicznych i pyłowych czynników szkodliwych dla zdrowia w środowisku pracy (NDS, NDSCH, NDSP),
2. wartości najwyższych dopuszczalnych natężeń fizycznych czynników szkodliwych dla zdrowia w środowisku pracy.
Wartości najwyższych dopuszczalnych stężeń chemicznych i pyłowych czynników szko-dliwych dla zdrowia w środowisku pracy określane są miarą NDS, NDSCH i NDSP.
NDS (Najwyższe Dopuszczalne Stężenie) — to wartość średnia ważona stężenia, którego oddziaływanie na pracownika w ciągu 8 godzinnego dobowego i przeciętnego tygo-dniowego wymiaru czasu pracy, określonego w Kodeksie pracy, przez okres jego aktyw-ności zawodowej nie powinno spowodować ujemnych zmian w jego stanie zdrowia oraz w stanie zdrowia jego przyszłych pokoleń.
NDSCH (Najwyższe Dopuszczalne Stężenie Chwilowe) — to wartość średnia stężenia, które nie powinno spowodować ujemnych zmian w stanie zdrowia pracownika, jeżeli występuje w środowisku pracy nie dłużej niż 15 minut, nie częściej niż 2 razy w czasie zmiany roboczej i w odstępie czasu nie krótszym niż 1 godzina. NDSP (Najwyższe Dopuszczalne Stężenie Pułapowe) — jest to wartość stężenia, które ze względu na zagrożenie zdrowia lub życia pracownika nie może być przekroczone w śro-dowisku pracy w żadnym momencie.


Czynniki uciążliwe


Czynniki uciążliwe w środowisku pracy — to czynniki, których oddziaływanie na pra-cownika może być przyczyną złego samopoczucie lub nadmiernego zmęczenia, które nie prowadzi jednak do trwałego pogorszenia stanu zdrowia. Mogą one jednak prowadzić do dłuższej nieobecności pracownika z powodu choroby bądź obniżenia wydajności.
Do głównych czynników o charakterze uciążliwym zaliczyć można następujące kategorie:
 mikroklimat,
 monotonia,
 obciążenie psychiczne,
 obciążenie statyczne,
 oświetlenie,
 wysiłek fizyczny.
Występowanie czynników uciążliwych może zależeć od rodzaju miejsca, w którym praca jest wykonywana . I tak w przypadku działań dydaktycznych do czynników uciążliwych można zaliczyć: hałas, mikroklimat, oświetlenie stanowiska pracy, długotrwałą wymu-szoną pozycję ciała oraz stres. W przypadku prac wykonywanych w warsztatach samo-chodowych oraz w budownictwie do czynników uciążliwych można zaliczyć podnosze-nie i przenoszenie ciężarów (wysiłek fizyczny) oraz stres. W sektorze piekarniczym i produkcji artykułów spożywczych czynniki uciążliwe mają podobny charakter. Oświetlenie
Oświetlenie stanowiska pracy może stanowić czynnik uciążliwy przyczyniający się do niewłaściwego obciążenia narządu wzroku. Mogą wystąpić sytuacje, w których dochodzi do migotania i efektów stroboskopowych, zmian natężenia i równomierności oświetle-nia czy też olśnienia. Występowanie tego typu zjawisk w znacznym stopniu może obni-żać zdolność koncentracji, a tym samym wpływać na wydajność pracownika. Mikroklimat
Innym rodzajem czynnika kształtującego środowisko pracy i mogącego przyjmować charakter uciążliwego jest mikroklimat. Elementami mikroklimatu są takie czynniki, jak: temperatura, wilgotność względna powietrza oraz prędkość jego przepływu. Zmiana wartości każdego z tych czynników ma istotny wpływ na komfort odczuwany przez człowieka czy też jego wydajność pracy. Z tego też względu mikroklimat jest jednym z czynników kształtujących środowisko pracy, który podlega analizie podczas prowadzonych badań warunków pracy.