Zakres bhp
W zakres zagadnień związanych z zapewnieniem bezpieczeństwa i higieny pracy
wchodzą:
techniki bezpieczeństwa pracy;
podstawy higieny pracy — nauka zajmująca się określaniem norm
kształtowania zdrowych, higienicznych, nieuciążliwych i nieszkodliwych
warunków pracy oraz zapobieganiem chorobom zawodowym;
elementy fizjologii pracy — badanie wpływu środowiska na organizm
człowieka podczas wykonywania przez niego pracy;
elementy socjologii pracy — badanie wpływu środowiska i rodzaju pracy na
stosunek pracownika do wykonywanej pracy oraz jego wydajność;
elementy organizacji i ekonomiki pracy — określające dobór najbardziej
właści-wych środków oraz warunki odpowiednie do osiągnięcia zamierzonych
wyników pracy człowieka bez uszczerbku na zdrowiu pracownika;
podstawy ergonomii — nauka zajmująca się zasadami i metodami dostosowania
pracy do właściwości psychicznych i możliwości fizycznych człowieka.
Zagrożenie
Zagrożenie — zjawisko wywołane działaniem sił natury bądź człowieka, które
powo-duje, że poczucie bezpieczeństwa człowieka/pracownika maleje bądź
zupełnie zanika.
Zagrożenie to sytuacja, która grozi wystąpieniem wypadku.
Cały system zapobiegania wypadkom polega przede wszystkim na wykrywaniu i
usuwaniu zagrożeń, zanim wydarzy się wypadek.
Zagrożenie nie jest jednoznaczne z występowaniem ryzyka w pracy.
Zagrożenie a ryzyko — choć oba te czynniki występują równolegle, nie należy
ich ze sobą utożsamiać, gdyż podobnie jak przyczyna i skutek są to dwa
odrębne zjawiska.
Przykładowo zagrożenie mogą stanowić zwisające z dachu duże sople, podczas
gdy ry-zyko to przebywanie lub przechodzenie w miejscu, w którym uderzenie
przez oderwany sopel jest możliwe.
Wypadek przy pracy
Określone zdarzenie może być zakwalifikowane jako wypadek przy pracy jedynie
wówczas, gdy spełnia równocześnie wszystkie cztery warunki podane w
definicji.
Urazem jest uszkodzenie tkanek ciała lub narządów człowieka wskutek
działania czyn-nika zewnętrznego.
Wypadek traktowany na równi z wypadkiem przy pracy
Na równi z wypadkiem przy pracy, w zakresie uprawnienia do świadczeń
określonych w ustawie, traktowany jest wypadek, któremu pracownik uległ w
czasie:
wykonywania zadań zleconych przez działające u pracodawcy organizacje
związ-kowe,
szkolenia w zakresie powszechnej samoobrony,
podróży służbowej, w okolicznościach innych niż określone wyżej, poza
sytuacją, gdy wypadek został spowodowany postępowaniem pracownika, które nie
pozo-staje w związku z wykonywaniem powierzonych mu zadań,
wykonywania przez członka rolniczej spółdzielni produkcyjnej, spółdzielni
kółek rolniczych bądź przez inną osobę, traktowaną na równi z członkiem
spółdzielni w rozumieniu przepisów o systemie ubezpieczeń społecznych, pracy
na rzecz tych spółdzielni,
wykonywania odpłatnie pracy na podstawie skierowania do pracy w czasie
odby-wania kary pozbawienia wolności lub tymczasowego aresztowania,
uprawiania sportu w trakcie zawodów i treningów przez osobę pobierającą
stypendium sportowe,
odbywania szkolenia lub stażu przez absolwenta pobierającego stypendium w
okresie odbywania tego stażu lub szkolenia na podstawie skierowania wydanego
przez powiatowy urząd pracy,
pełnienia mandatu posła lub senatora w przypadku pobierania przez niego
uposażenia,
wykonywania pracy na podstawie umowy agencyjnej, umowy zlecenia lub umowy
o świadczenie usług, do której zgodnie z Kodeksem cywilnym stosuje się
przepisy dotyczące zlecenia,
współpracy przy wykonywaniu pracy na podstawie umowy agencyjnej, umowy
zlecenia lub umowy o świadczenie usług, do której zgodnie z Kodeksem
cywil-nym stosuje się przepisy dotyczące zlecenia,
nauki w Krajowej Szkole Administracji Publicznej przez słuchaczy
pobierających stypendium,
wykonywania zwykłych czynności związanych ze współpracą przy prowadzeniu
działalności pozarolniczej w rozumieniu przepisów o systemie ubezpieczeń
spo-łecznych,
wykonywania przez osobę duchowną czynności religijnych lub czynności
związa-nych z powierzonymi funkcjami duszpasterskimi lub zakonnymi,
odbywania zastępczych form służby wojskowej,
wykonywania zwykłych czynności związanych z prowadzeniem działalności
pozarolniczej w rozumieniu przepisów o systemie ubezpieczeń społecznych,
wykonywania pracy na podstawie umowy agencyjnej, umowy zlecenia lub umowy
o świadczenie usług, do której zgodnie z Kodeksem cywilnym stosuje się
przepisy dotyczące zlecenia albo umowy o dzieło, jeżeli umowa taka została
za-warta z pracodawcą, z którym osoba pozostaje w stosunku pracy, lub jeżeli
w ramach takiej umowy wykonuje ona pracę na rzecz pracodawcy, z którym
pozostaje w stosunku pracy.
Rodzaje wypadków przy pracy
Zgodnie z art. 3 ust. 6 ustawy z dnia 30 października 2002 r. o
ubezpieczeniu społecz-nym z tytułu wypadków przy pracy i chorób zawodowych
(Dz. U. z 2009 r. Nr 167, poz. 1322).
Postępowanie powypadkowe
W razie wypadku przy pracy na pracodawcy spoczywa szereg obowiązków w
zakresie: weryfikacji stanu faktycznego, ustalenia przyczyn wypadku,
zapobiegania wypadkom na przyszłość, a także obowiązków informacyjnych oraz
ewidencyjnych.
Postępowanie powypadkowe obejmuje następujące czynności:
powołanie zespołu powypadkowego,
ustalenie przyczyn i skutków wypadku,
ustalenie, czy wypadek powstał na skutek czynników zewnętrznych, np.
wybuch, porażenie prądem, czy z winy pracownika,
ustalenie osób, które mogą być odpowiedzialne za powstałe czynniki
zewnętrzne,
sporządzenie protokołu powypadkowego w terminie 14 dni od daty wypadku,
który należy przedstawić poszkodowanemu, a ten ma prawo do zgłoszenia
za-strzeżeń,
zatwierdzenie protokołu powypadkowego przez kierownika zakładu w terminie
5 dni od daty sporządzenia.
Skutki wypadków przy pracy
Istnieją dwie główne kategorie skutków wypadków przy pracy:
moralne,
ekonomiczne.
Choroba zawodowa
Za chorobę zawodową uważa się chorobę wymienioną w wykazie chorób
zawodowych, jeżeli w wyniku oceny warunków pracy można stwierdzić bezspornie
lub z wysokim prawdopodobieństwem, że została ona spowodowana działaniem
czynników szkodli-wych dla zdrowia występujących w środowisku pracy albo w
związku ze sposobem wy-konywania pracy.
Rozpoznanie choroby zawodowej u pracownika lub byłego pracownika może
nastąpić w okresie jego zatrudnienia w narażeniu zawodowym lub po
zakończeniu pracy w takim narażeniu pod warunkiem wystąpienia
udokumentowanych objawów chorobowych w okresie ustalonym w wykazie chorób
zawodowych.
Postępowanie w sprawach chorób zawodowych
1. Zgłoszenie podejrzenia choroby zawodowej oraz jej rozpoznanie może
nastąpić u pracownika lub byłego pracownika w okresie jego zatrudnienia w
narażeniu zawodowym lub po zakończeniu pracy w takim narażeniu, lecz nie
później niż w okresie, który został określony w wykazie chorób zawodowych:
2. Zgłoszenia dokonuje:
pracodawca zatrudniający pracownika, u którego podejrzewa się chorobę
zawo-dową;
lekarz;
pracownik lub były pracownik, który podejrzewa, że występujące u niego
objawy mogą wskazywać na taką chorobę, przy czym pracownik aktualnie
zatrudniony zgłasza podejrzenie za pośrednictwem lekarza sprawującego nad
nim profilak-tyczną opiekę zdrowotną;
lekarz dentysta, który podczas wykonywania zawodu powziął podejrzenie
wystą-pienia u pacjenta choroby zawodowej.
3. Zgłasza się do:
właściwego państwowego inspektora sanitarnego;
właściwego inspektora pracy.
4. Stwierdzenie występowania choroby zawodowej jest decyzją państwowego
powiatowego inspektora sanitarnego.
Podział czynników występujących w środowisku pracy
Podział na czynniki występujące w środowisku pracy pozwala na rozróżnienie
(zgodnie z definicjami przyjętymi w Polskich Normach) trzech rodzajów
czynników:
czynników niebezpiecznych,
czynników szkodliwych,
czynników uciążliwych.
Każdy z wymienionych wyżej rodzajów czynników charakteryzuje się innym
stopniem oddziaływania na pracowników, różne mogą też być jego konsekwencje.
Należy jednak pamiętać, iż zasady określania charakterystyk czynników
powodują, że czynnik, który w danej chwili jest jedynie uciążliwy, może
przekształcić się w czynnik szkodliwy, ten zaś — w czynnik o charakterze
niebezpiecznym.
Czynniki niebezpieczne
Czynnikiem niebezpiecznym w środowisku pracy jest czynnik, który może
prowadzić do powstania u pracującego urazu (wypadek przy pracy).
W ramach czynników uznawanych za niebezpieczne wyróżnić można m.in. czynniki
me-chaniczne (np. spadające lub wysypujące się materiały, przebywanie
pracownika na wysokości, śliskie i nierówne powierzchnie, pozostające w
ruchu bądź transportowane ma-szyny lub ich części), a także działanie prądu
elektrycznego.
Czynniki szkodliwe
Czynniki szkodliwe w środowisku pracy — czynniki, których oddziaływanie na
pracow-nika prowadzi lub może prowadzić do powstania choroby zawodowej lub
innego scho-rzenia związanego z wykonywaną pracą.
Czynniki szkodliwe w środowisku pracy można podzielić na następujące
kategorie:
czynniki fizyczne — hałas, hałas ultradźwiękowy, drgania mechaniczne,
pyły: całkowity i respirabilny, np. pył drewna twardego, mąki,
pyły i dymy spawalnicze wraz z substancjami toksycznymi, np. tlenki,
metale,
metale występujące w postaci pylistej, np. ołów, żelazo,
mikroklimat zimny i gorący, np. w chłodniach, piekarniach,
czynniki toksyczne, chemiczne i lotne związki organiczne, np. benzen,
pyły zawierające azbest,
promieniowanie optyczne nielaserowe,
promieniowanie laserowe,
pole lub promieniowanie elektromagnetyczne o częstotliwości z zakresu 0 Hz
— 300 GHz.
Pracodawcy mają obowiązek prowadzenia pomiarów czynników szkodliwych.
Wartości oddziaływania tych czynników dokonuje się na podstawie miar
określonych w przepisach prawa.
Najważniejszym z przepisów jest rozporządzenie Ministra Pracy i Polityki
Społecznej określające najwyższe dopuszczalne stężenia i natężenia czynników
szkodliwych dla zdrowia w środowisku pracy. Dokument ten zawiera dwa rodzaje
informacji dotyczących:
1. wartości najwyższych dopuszczalnych stężeń chemicznych i pyłowych
czynników szkodliwych dla zdrowia w środowisku pracy (NDS, NDSCH, NDSP),
2. wartości najwyższych dopuszczalnych natężeń fizycznych czynników
szkodliwych dla zdrowia w środowisku pracy.
Wartości najwyższych dopuszczalnych stężeń chemicznych i pyłowych czynników
szko-dliwych dla zdrowia w środowisku pracy określane są miarą NDS, NDSCH i
NDSP.
NDS (Najwyższe Dopuszczalne Stężenie) — to wartość średnia ważona stężenia,
którego oddziaływanie na pracownika w ciągu 8 godzinnego dobowego i
przeciętnego tygo-dniowego wymiaru czasu pracy, określonego w Kodeksie
pracy, przez okres jego aktyw-ności zawodowej nie powinno spowodować
ujemnych zmian w jego stanie zdrowia oraz w stanie zdrowia jego przyszłych
pokoleń.
NDSCH (Najwyższe Dopuszczalne Stężenie Chwilowe) — to wartość średnia
stężenia, które nie powinno spowodować ujemnych zmian w stanie zdrowia
pracownika, jeżeli występuje w środowisku pracy nie dłużej niż 15 minut, nie
częściej niż 2 razy w czasie zmiany roboczej i w odstępie czasu nie krótszym
niż 1 godzina. NDSP (Najwyższe Dopuszczalne Stężenie Pułapowe) — jest to
wartość stężenia, które ze względu na zagrożenie zdrowia lub życia
pracownika nie może być przekroczone w śro-dowisku pracy w żadnym momencie.
Czynniki uciążliwe
Czynniki uciążliwe w środowisku pracy — to czynniki, których oddziaływanie
na pra-cownika może być przyczyną złego samopoczucie lub nadmiernego
zmęczenia, które nie prowadzi jednak do trwałego pogorszenia stanu zdrowia.
Mogą one jednak prowadzić do dłuższej nieobecności pracownika z powodu
choroby bądź obniżenia wydajności.
Do głównych czynników o charakterze uciążliwym zaliczyć można następujące
kategorie:
mikroklimat,
monotonia,
obciążenie psychiczne,
obciążenie statyczne,
oświetlenie,
wysiłek fizyczny.
Występowanie czynników uciążliwych może zależeć od rodzaju miejsca, w którym
praca jest wykonywana . I tak w przypadku działań dydaktycznych do czynników
uciążliwych można zaliczyć: hałas, mikroklimat, oświetlenie stanowiska
pracy, długotrwałą wymu-szoną pozycję ciała oraz stres. W przypadku prac
wykonywanych w warsztatach samo-chodowych oraz w budownictwie do czynników
uciążliwych można zaliczyć podnosze-nie i przenoszenie ciężarów (wysiłek
fizyczny) oraz stres. W sektorze piekarniczym i produkcji artykułów
spożywczych czynniki uciążliwe mają podobny charakter. Oświetlenie
Oświetlenie stanowiska pracy może stanowić czynnik uciążliwy przyczyniający
się do niewłaściwego obciążenia narządu wzroku. Mogą wystąpić sytuacje, w
których dochodzi do migotania i efektów stroboskopowych, zmian natężenia i
równomierności oświetle-nia czy też olśnienia. Występowanie tego typu
zjawisk w znacznym stopniu może obni-żać zdolność koncentracji, a tym samym
wpływać na wydajność pracownika. Mikroklimat
Innym rodzajem czynnika kształtującego środowisko pracy i mogącego
przyjmować charakter uciążliwego jest mikroklimat. Elementami mikroklimatu
są takie czynniki, jak: temperatura, wilgotność względna powietrza oraz
prędkość jego przepływu. Zmiana wartości każdego z tych czynników ma istotny
wpływ na komfort odczuwany przez człowieka czy też jego wydajność pracy. Z
tego też względu mikroklimat jest jednym z czynników kształtujących
środowisko pracy, który podlega analizie podczas prowadzonych badań warunków
pracy.