Pojęcia związane z ochroną środowiska

Ochrona środowiska — całokształt działań (czasem także zaniechanie działań) mają-cych na celu właściwe wykorzystanie oraz odnawianie zasobów i składników środowi-ska naturalnego, zarówno jego składników abiotycznych, jak i żywych (ochrona przyrody). Nauka o ochronie środowiska to sozologia. Sposoby ochrony środowiska:  racjonalne kształtowanie środowiska i gospodarowanie zasobami środowiska zgodnie z zasadą zrównoważonego rozwoju,  przeciwdziałanie zanieczyszczeniom,  utrzymywanie i przywracanie elementów przyrodniczych do stanu właściwego,  recykling. Obowiązek ochrony środowiska reguluje ustawa z dnia 27 kwietnia 2001 roku „Prawo ochrony środowiska” (Dz. U. Nr 62, poz.627 ze zm.).
Składniki środowiska naturalnego można podzielić na:
 czynniki biotyczne,
 czynniki abiotyczne.
Czynniki biotyczne (gr. bios — życie) — czynniki ekologiczne polegające na oddziaływaniu żywych organizmów w sposób bezpośredni lub pośredni na inne organizmy żywe. Czynniki biotyczne regulują rozmieszczenie i liczebność populacji, czyli zespołu organizmów określonych gatunków żyjących równocześnie w określonym środowisku.
Czynniki abiotyczne — czynniki ekologiczne natury fizycznej określające warunki śro-dowiska nieorganicznego (przyrody nieożywionej) samodzielnie lub wraz z innymi czynnikami wywierające wpływ na ekosystemy będące na różnym poziomie organizacji.
Do czynników abiotycznych zaliczamy:
 typ gleby,
 ukształtowanie powierzchni terenu,
 skalistość ziemi,
 czynniki chemiczne np. skład chemiczny atmosfery i wód, zwłaszcza ich zasolenie i natlenienie,
 klimat,
 wilgotność powietrza,
 temperaturę,
 światło,
 ciśnienie atmosferyczne,
 promieniowanie i jonizację powietrza.

Rodzaje zanieczyszczeń
 

Zanieczyszczenie środowiska — stan środowiska wynikający z wprowadzania do po-wietrza, wody lub gruntu substancji stałych, ciekłych lub gazowych bądź energii w ta-kich ilościach i takim składzie, że może to ujemnie wpływać na zdrowie człowieka, przyrodę ożywioną, klimat, glebę, wodę lub powodować inne niekorzystne zmiany.
Źródła zanieczyszczeń środowiska
Zanieczyszczenie środowiska może być spowodowane przez:
 źródła naturalne (np. wulkany),
 źródła sztuczne (antropogeniczne — spowodowane działalnością człowieka), które następuje w wyniku niezamierzonej, ale systematycznej działalności czło-wieka polegającej na ciągłej emisji czynników degradujących środowisko lub jest następstwem awarii będącej przyczyną nagłego uwolnienia zanieczyszczeń.
Oceny stanu środowiska dokonuje się w odniesieniu do stanu naturalnego bez względu na to, czy jego zmiany są spowodowane przez substancje lub oddziaływania, dla których ustalono poziom stężeń dopuszczalnych.
Zanieczyszczenie powietrza Zanieczyszczenia powietrza są głównymi przyczynami globalnych zagrożeń środowiska. Najczęściej i najbardziej zanieczyszczają atmosferę:  dwutlenek węgla,  dwutlenek siarki,  tlenki azotu,  pyły.
Źródła zanieczyszczeń powietrza
Powietrze zanieczyszczają wszystkie substancje gazowe, stałe lub ciekłe znajdujące się w powietrzu w ilościach większych niż ich średnia zawartość.
 

Zanieczyszczenia powietrza

Ogólnie zanieczyszczenia powietrza dzieli się na:
 pyłowe,
 gazowe.
Światowa Organizacja Zdrowia definiuje powietrze zanieczyszczone jako takie, którego skład chemiczny może ujemnie wpłynąć na zdrowie człowieka, roślin i zwierząt, a także
na inne elementy środowiska (np. wodę, glebę). Zanieczyszczenia powietrza są najbardziej niebezpieczne ze wszystkich zanieczyszczeń, gdyż są mobilne i mogą skazić na du-żych obszarach praktycznie wszystkie komponenty środowiska. Człowiek mimo swoich możliwości technicznych w przypadku zanieczyszczenia powietrza jest bezradny. Można jedynie czekać, aż zanieczyszczenie opadnie, ulegnie stopniowemu rozrzedzeniu itp.

Źródła zanieczyszczeń powietrza związane z działalnością człowieka to m.in.:
 chemiczna konwersja paliw,
 wydobycie i transport surowców,
 przemysł chemiczny,
 przemysł rafineryjny,
 przemysł metalurgiczny,
 cementownie,
 składowiska surowców i odpadów,
 motoryzacja. Rosnące zapotrzebowanie na energię uczyniło z procesów spalania główne źródło za-nieczyszczeń atmosferycznych pochodzenia antropogenicznego.

Naturalne źródła zanieczyszczeń powietrza to:
 wybuchy wulkanów,
 wietrzenie chemiczne skał,
 pożary lasów i stepów,
 wyładowania atmosferyczne,
 pył kosmiczny,
 procesy biologiczne. Zanieczyszczenia powietrza są wchłaniane przez ludzi głównie w trakcie oddychania. Przyczyniają się do powstawania schorzeń układu oddechowego, a także zaburzeń re-produkcji i alergii. W najbliższym otoczeniu człowieka zanieczyszczenia powietrza powodują korozje me-tali i materiałów budowlanych. Zanieczyszczenia powietrza wpływają niekorzystnie również na świat roślinny, zabu-rzając procesy fotosyntezy, transpiracji i oddychania. Wtórnie powodują skażenie wody i gleby. W skali globalnej mają wpływ na zmiany klimatyczne. Zanieczyszczenia powietrza zwiększają także kwasowość wody pitnej. Powoduje to wzrost zawartości ołowiu, miedzi, cynku, glinu, a nawet kadmu w wodzie dostarczanej do naszych mieszkań. Zakwaszone wody niszczą instalacje wodociągowe, wypłukując z niej różne substancje toksyczne.

Skutki zanieczyszczeń powietrza Kwaśny deszcz — opad atmosferyczny o niskim pH, który:  zawiera kwas siarkowy, powstały w atmosferze zanieczyszczonej tlenkami siarki ze spalania zasiarczonego węgla, oraz kwas azotowy, powstały z tlenków azotu,
przyczynia się do zwiększenia śmiertelności niemowląt i osłabienia płuc, powoduje zakwaszania rzek i jezior, niszczenie flory i fauny, degradację gleby, niszczenie zabytków i architektury. Smog — zanieczyszczone powietrze zawierające duże stężenie pyłów i toksycznych gazów, których źródłem jest głównie motoryzacja i przemysł.
 

Dziura ozonowa — spadek zawartości ozonu (O3) w atmosferze Ziemi na wysokości 15—20 km, głównie w obszarze bieguna południowego, obserwowany od końca lat 80. Tempo spadku wynosi ok. 3% na rok. Największe znaczenie mają w tym procesie związki chlorofluorowęglowe (freony), z których uwolniony chlor (pod wpływem promieniowania ultrafioletowego) atakuje cząsteczki ozonu, prowadząc do uwolnienia tlenu (O2) oraz tlenku chloru (ClO). Tempo globalnego spadku ozonu stratosferycznego pod wpływem działalności człowieka (z wyjątkiem Antarktydy), oszacowane na pod-stawie badań satelitarnych, wynosi 0,4—0,8% na rok w północnych, umiarkowanych szerokościach geograficznych i mniej niż 0,2% w tropikach. Powłoka ozonowa jest naturalnym filtrem chroniącym organizmy żywe przed szkodliwym promieniowaniem ultrafioletowym. Efekt cieplarniany — zjawisko zachodzące w atmosferze, powodujące wzrost temperatury planety, a w szczególności Ziemi. Efekt cieplarniany wywołują gazy atmosferyczne, zwane gazami cieplarnianymi, ograni-czające promieniowanie cieplne powierzchni Ziemi i dolnych warstw atmosfery do prze-strzeni kosmicznej. Nazwa pochodzi od zjawiska zachodzącego w szklarni — gdy Słońce oświetla pomieszczenie przykryte szkłem, panuje w nim temperatura wyższa niż na ze-wnątrz. Na planetach Mars i Wenus także zachodzi efekt cieplarniany. Termin „efekt cieplarniany” odnosi się do efektu wywołanego przez czynniki naturalne w atmosferze Ziemi oraz do przypuszczalnych zmian wywołanych przez gazy wyemitowane w wyniku działalności człowieka. Naturalny efekt cieplarniany jest zjawiskiem bardzo korzystnym dla Ziemi, podnosi on temperaturę o około 15°C (choć podawane są różne wielkości i jego przyczyny). W po-tocznym rozumieniu ten naturalny efekt jest często pomijany. W celu oczyszczenia powietrza należy podejmować następujące działania:  zmiany technologiczne procesów będących źródłem największych zanieczysz-czeń,  montowanie skutecznych urządzeń oczyszczających dla źródeł emisji zanieczyszczeń (cyklony, filtry workowe, elektrofiltry, skrubery, odpylacze),  ustalenie prawidłowych kryteriów oceny zanieczyszczeń.

Zanieczyszczenia wody

Zanieczyszczenie wód — niekorzystne zmiany właściwości fizycznych, chemicznych i bakteriologicznych wody spowodowane wprowadzaniem w nadmiarze:  substancji nieorganicznych (stałych, płynnych, gazowych),  substancji organicznych,  substancji radioaktywnych,  ciepła,
27
które ograniczają lub uniemożliwiają wykorzystywanie wody do picia i celów gospodar-czych. Skład zanieczyszczonych wód Zanieczyszczenie wód jest spowodowane głównie substancjami chemicznymi, bakteriami i innymi mikroorganizmami obecnymi w wodach naturalnych w zwiększonej ilości. Substancje chemiczne organiczne i nieorganiczne (mineralne) występują w postaci roztworów, roztworów koloidalnych i zawiesin. Skład chemiczny zanieczyszczeń jest kształtowany czynnikami naturalnymi, np. rozkładaniem się substancji z gleb i skał, rozwojem i obumieraniem organizmów wodnych oraz czynnikami antropogenicznymi. Większość antropogenicznych zanieczyszczeń wód działa toksycznie na organizmy wodne. Zanieczyszczenia bardzo trwałe w środowisku wodnym i bardzo trudno ulegające chemicznym i biochemicznym procesom rozkładu nazywa się substancjami refakcyjnymi.

Źródła zanieczyszczeń wody to m.in.:

 ścieki — główne źródło zanieczyszczeń wody,  transport wodny i lądowy,  stosowanie pestycydów i nawozów sztucznych,  odpady komunalne i przemysłowe,  zjawisko eutrofizacji. Obieg wody w przyrodzie został zakłócony przez takie działania człowieka, jak:  wycinanie lasów,  monokultura rolnictwa,  niewłaściwe i nadmierne zabiegi rolnicze,  urbanizacja. Eutrofizacja — proces wzbogacania zbiorników wodnych w substancje pokarmowe skutkujący wzrostem żyzności wód. Normalnie jest to proces powolny, ale został on mocno przyśpieszony w wyniku działań człowieka, takich jak zrzuty ścieków przemysłowych i komunalnych oraz w wyniku intensyfikacji rolnictwa. W szczególnie drastycznych przypadkach, np. przy zrzucaniu do jezior surowych ścieków komunalnych czy gnojówki, dochodzi do osiągnięcia przez zbiornik stanów niespotykanych w naturze. Następuje wtedy niemal całkowity zanik organizmów wyższych poza cienką, kilkudziesięciocentymetrową warstwą wody styka-jącą się z atmosferą. Podział zanieczyszczeń wody Ze względu na pochodzenie zanieczyszczenia wody dzielimy na:  naturalne — takie, które pochodzą z domieszek zawartych w wodach powierzchniowych i podziemnych, np. zasolenie, zanieczyszczenie związkami żelaza,  sztuczne — inaczej antropogeniczne, czyli związane z działalnością człowieka, np. pochodzące ze ścieków, spływy z terenów rolniczych, składowisk odpadów komunalnych.

Zanieczyszczenia sztuczne możemy podzielić na dwie grupy:

 biologiczne (bakterie, wirusy, grzyby, glony),  chemiczne (oleje, benzyna, smary, ropa, nawozy sztuczne, pestycydy, kwasy, za-sady). Ze względu na stopień szkodliwości zanieczyszczenia wody dzielimy na:  bezpośrednio szkodliwe — fenole (gazownie, koksownie), kwas cyjanowodorowy (gazownie), kwas siarkowy i siarczany, kwaśny deszcz (fabryki nawozów sztucznych, celulozownie, fabryki włókien sztucznych),  pośrednio szkodliwe — takie, które prowadzą do zmniejszenia ilości tlenu w wo-dzie poniżej poziomu niezbędnego do utrzymania przy życiu organizmów wod-nych. Ze względu na trwałości zanieczyszczeń zanieczyszczenia wody dzielimy na:  rozkładalne — zawierające substancje organiczne, potencjalnie trujące, lecz podlegające przemianom chemicznym do prostych związków nieorganicznych przy udziale bakterii (ścieki domowe),  nierozkładalne — zawierające substancje nieulegające większym przemianom chemicznym i nieatakowane przez drobnoustroje (sole metale ciężkich),  trwałe — zawierające substancje ulegające rozkładowi biologicznemu w niewielkim stopniu i pozostające w środowisku w niezmiennej formie przez długi okres czasu (pestycydy, fenole, produkty destylacji ropy naftowej). Ze względu na źródło zanieczyszczenia wody dzielimy na:  źródła punktowe — ścieki odprowadzane w zorganizowany sposób systemami kanalizacyjnymi, pochodzące głównie z zakładów przemysłowych i z aglomeracji miejskich,  zanieczyszczenia powierzchniowe lub obszarowe — zanieczyszczenia spłukiwane opadami atmosferycznymi z terenów zurbanizowanych, nieposiadających systemów kanalizacyjnych oraz z obszarów rolnych i leśnych,  zanieczyszczenia ze źródeł liniowych lub pasmowych — zanieczyszczenia pochodzenia komunikacyjnego, wytwarzane przez środki transportu i spłukiwane z powierzchni dróg lub torfowisk oraz pochodzące z rurociągów, gazociągów, kanałów ściekowych, osadowych.

Oczyszczanie ścieków

Oczyszczanie ścieków to usuwanie ze ścieków zawartych w nich zanieczyszczeń w celu zminimalizowania ich szkodliwego oddziaływania na wody powierzchniowe lub grunty. Do oczyszczania ścieków wykorzystuje się:  procesy fizyczne — cedzenie, sedymentacja, flotacja oraz filtracja są wykorzystywane do usuwania ze ścieków stałych zanieczyszczeń,  procesy biologiczne — wynikające z działalności życiowej mikroorganizmów, m.in. bakterii, a także glonów i roślin, są wykorzystywane do usuwania koloidalnych i rozpuszczonych zanieczyszczeń organicznych i nieorganicznych ze ścieków oraz przetwarzania osadów ściekowych w formę dogodną do ostatecznego ich zagospodarowania,  procesy chemiczne — są wykorzystywane do oczyszczenia ścieków przemysłowych, a także do usuwania ze ścieków bytowo-gospodarczych związków biogennych. Oczyszczalnia ścieków to zespół urządzeń i obiektów służących oczyszczaniu ścieków. W dużych oczyszczalniach ścieków, obsługujących centralne systemy kanalizacyjne, najczęściej stosowane są rozwiązania, w których poszczególne procesy oczyszczania pro-wadzone są w wydzielonych urządzeniach.

Zanieczyszczenie gleby

Zanieczyszczeniami gleb i gruntów są wszelkie związki chemiczne i pierwiastki promieniotwórcze, a także mikroorganizmy, które występują w glebach w zwiększonych ilościach.

Źródła zanieczyszczeń gleby to m.in.:  stałe i ciekłe odpady przemysłowe i komunalne,  gazy i pyły emitowane z zakładów przemysłowych (zakładów chemicznych, petrochemicznych, cementowni, hut, elektrowni itp.),  gazy wydechowe z silników spalinowych,  substancje stosowane w rolnictwie (nawozy sztuczne, środki ochrony roślin). Skutki zanieczyszczeń gleby to:  zmiana gleby pod względem chemicznym, fizycznym i biologicznym,  obniżenie urodzajności, czyli zmniejszenie plonów i obniżenie ich jakości,  zakłócenie przebiegu wegetacji roślin,  niszczenie walorów ekologicznych i estetycznych szaty roślinnej,  powodowanie korozji fundamentów budynków i konstrukcji inżynierskich, np. rurociągów. Zanieczyszczenia gleb mogą ulegać depozycji do środowiska wodnego na skutek wymywania szkodliwych substancji. Powodują tym samym zanieczyszczenie wód.

Normy emisji spalin

Spaliny, gazy spalinowe to gazowy efekt procesu spalania paliwa. Do spalin zalicza się wszystkie substancje, które podczas procesu spalania znajdowały się w postaci gazowej, niezależnie od tego, w jakim stanie skupienia będą one później, po ochłodzeniu się w atmosferze. Do spalin zalicza się również drobne cząstki ciekłe (mgła) powstałe w wyniku skrople-nia par w chłodnącym gazie spalinowym, jak również drobne cząstki stałe (dym) utwo-rzone w wyniku krzepnięcia roztopionych kropel mgły, sublimacji lub też wytrącone bezpośrednio z reakcji chemicznych. Gazy spalinowe nie pozostają bez wpływu na środowisko naturalne, a część ich składników jest wręcz toksyczna. W skład spalin paliw stosowanych w silnikach spalinowych wchodzi cały szereg związków chemicznych, których emisja jest kontrolowana przez normy. EURO (I, II, III, IV, V lub VI) to europejskie standardy emisji spalin — normy dopuszczalnych emisji spalin w nowych samochodach sprzedawanych w Unii Europejskiej.

Standardy te zostały opracowane w serii Dyrektyw Europejskich, które sukcesywnie zwiększały swoją restrykcyjność. Nowe pojazdy niespełniające wymogów emisji nie mogą być sprzedawane na terenie UE, ale najnowsze standardy nie dotyczą pojazdów, które już jeżdżą po europejskich dro-gach. Nowe modele muszą spełniać obecnie obowiązujące lub planowane standardy.
Utylizacja Utylizacja jest to przygotowanie do powtórnego wykorzystania (potocznie także znisz-czenie) surowców odpadowych lub materiałów, które straciły wartość użytkową, np. makulatury w papiernictwie, złomu w hutnictwie, fekaliów do nawożenia. Najczęstszym sposobem utylizacji jest spalanie. Czasem piece utylizacyjne są wykorzy-stywane do podgrzewania wody ogrzewającej okoliczne osiedla. Utylizacja to także określenie procesu przerobu padliny i wszelkiego rodzaju ubocznych produktów przemysłu mięsnego i rybnego na mączki pastewne (mięsno-kostna, z krwi, kostna, rybna, keratynowa, precypitat paszowy, susz z krwi), tłuszcze techniczne, żela-tynę, kleje itp.. W ostatnich latach termin utylizacja stosowany jest również w znaczeniu przygotowywania do powtórnego wykorzystania lub zniszczenia m.in. sprzętu elektronicznego, stolarki budowlanej, sprzętu biurowego itp.

Recykling

Recykling (ang. recycling) to jedna z kompleksowych metod ochrony środowiska naturalnego. Jej celem jest ograniczenie zużycia surowców naturalnych oraz zmniejsze-nie ilości odpadów. Według ustawy o odpadach z dnia 27 kwietnia 2001 roku (Dz. U. z 2001 r. Nr 62, poz. 628) pod pojęciem recyklingu „rozumie się taki odzysk, który polega na powtórnym przetwarzaniu substancji lub materiałów zawartych w odpadach w procesie produkcyj-nym w celu uzyskania substancji lub materiału o przeznaczeniu pierwotnym lub o innym przeznaczeniu, w tym też recykling organiczny, z wyjątkiem odzysku energii”. Zasadą recyklingu jest maksymalizacja ponownego wykorzystania tych samych mate-riałów, z uwzględnieniem minimalizacji nakładów na ich przetworzenie, przez co chronione są surowce naturalne, które służą do ich wytworzenia, oraz surowce służące do ich późniejszego przetworzenia.

Recykling odbywa się w dwóch obszarach:  produkowania dóbr,  późniejszego powstawania z nich odpadów.

Recykling wymusza odpowiednie postawy producentów dóbr, które sprzyjają produkcji materiałów jak najbardziej odzyskiwanych, oraz zakłada wykształcenie odpowiednich zachowań u odbiorców tych dóbr. Recykling jest systemem organizacji obiegu materiałów, które mogą być wielokrotnie przetwarzane. W skład systemu recyklingu wchodzą następujące elementy:  właściwa polityka ustawodawcza państwa sprzyjająca recyklingowi,  rozwój technologii przetwarzania odpadów, przede wszystkim w celu wykorzystania jak największej ich części,  projektowanie dóbr z możliwie najszerszym wykorzystaniem w nich materiałów podatnych na recykling,  projektowanie dóbr możliwie jednorodnych materiałowo, co upraszcza ich późniejszy demontaż i segregację odpadów,  projektowanie dóbr będących połączeniem różnych materiałów w taki sposób, aby ich późniejsze rozdzielenie na elementy zbudowane z jednorodnych materiałów było maksymalnie ułatwione,  projektowanie dóbr w taki sposób, aby jak najwięcej ich części składowych nadawało się do powtórnego wykorzystania bez przetwarzania lub przy minimalnych nakładach na doprowadzenie do postaci pełnowartościowej,  system oznaczania zarówno opakowań produktów, jak i elementów składowych tych produktów w celu ułatwienia rozpoznawania i segregacji odpadów,  edukacja proekologiczna społeczeństwa oraz promowanie i organizacja zacho-wań proekologicznych,  logistyka sortowania, gromadzenia i odbioru zużytych dóbr oraz ich elementów składowych,  przetwarzanie (uprzednio przygotowanych) odpadów i odzyskiwanie z nich surowców.

Kody recyklingu tworzyw sztucznych

Kody recyklingowe zostały wprowadzone w celu uproszczenia recyklingu tworzyw sztucznych przez Society of the Plastics Industry Inc. (USA) w 1988 r. Pierwotnie recykling został zaprojektowany dla tworzyw sztucznych stosowanych w naczyniach i opakowaniach użytkowanych w gospodarstwach domowych. Następnie system kodów recyklingowych został rozszerzony na inne tworzywa, a także na metale.

Symbole kodów recyklingowych ułatwiają sortowanie odpadów w sortowniach. Dodatkowo informują też konsumentów, z jakim tworzywem mają do czynienia. Kody zawierają trzy strzałki, tworzące trójkąt, z grotami skierowanymi zgodnie z ruchem wskazówek zegara. Wewnątrz trójkąta znajduje się liczba oznaczająca kod two-rzywa, a pod trójkątem umieszczany jest skrót literowy pochodzący od angielskiej nazwy głównego polimeru wchodzącego w skład oznakowanego tworzywa.
 

Biodegradacja Biodegradacja to biochemiczny rozkład związków organicznych pod wpływem naturalnych czynników, takich jak: światło słoneczne, tlen zawarty w powietrzu, woda i działalność organizmów żywych (np. bakterii), na prostsze składniki chemiczne.
 Biodegradacja ma duże znaczenie w zachowaniu środowiska naturalnego, ponieważ zmniejsza stopień jego zanieczyszczenia przez produkty wytwarzane przez człowieka. Obecnie zastępuje się trwałe tworzywa sztuczne i detergenty odpowiednikami, które ulegają biodegradacji.

Biodegradowalność jest to zdolność materiałów wytworzonych przez człowieka do ulegania procesowi biodegradacji. Na ogół zdolność do biodegradacji jest pożądaną cechą materiałów, gdyż dzięki temu materiały te w mniejszym stopniu zanieczyszczają środowisko. Materiały biodegradowalne gdy przyjmą formę śmieci, stopniowo rozkładają się w środowisku i dzięki temu nie zalegają przez wiele lat. Biodegradowalne materiały można też świadomie poddawać procesowi przyspieszonej biodegradacji, co nazywa się ich kompostowaniem. Rozkładowi ulegać może nawet 95% substancji szkodliwych. Biodegradację wykorzystuje się w biologicznych oczyszczalniach ścieków. Konieczna jest do tego odpowiednia temperatura oraz brak substancji toksycznych dla mikroorga-nizmów (np. detergentów czy pestycydów) w ściekach.

Ekologiczne źródła energii i ich wykorzystanie

Aby współczesny świat funkcjonował, by pracowały wszystkie maszyny i fabryki, a człowiek mógł wygodnie i spokojnie żyć, potrzeba ogromnych ilości energii.
Większość tej energii dostarczają surowce energetyczne: ropa naftowa, gaz ziemny i węgiel.
Wykorzystanie paliw kopalnianych do produkcji energii elektrycznej powoduje zanieczyszczenia i przynosi wiele niebezpieczeństw dla człowieka i jego środowiska.
Głównym powodem inwestowania w odnawialne źródła energii, takie jak:  woda,  wiatr,  słońce,  energia geotermiczna,  biogaz, jest ich znikomy wpływ na środowisko naturalne. Pod tym względem wydają się ideal-nym źródłem energii. Pomimo niewątpliwych zalet odnawialne źródła energii w najbliższej przyszłości nie osiągną znacznego udziału w ogólnym bilansie energetycznym. Technologie pozyskiwania energii słońca, wiatru i innych odnawialnych źródeł będą jedynie uzupełnieniem energetyki konwencjonalnej, opartej na paliwach kopalnych. Ich udział będzie wzrastał, ale nie przekroczy kilkunastu procent w całkowitej strukturze zużycia energii. Wadą jest stosunkowo wysoki stosunek poniesionych kosztów do uzyskanej mocy.
 

Obowiązki pracodawcy w zakresie ochrony środowiska

Regulacji ekologicznych jest nie mniej niż podatkowych, jednak niewielu przedsiębior-ców zdaje sobie sprawę, że podlegają oni wymogom ochrony środowiska.
Nawet właściciele niewielkich firm mają do wypełnienia szereg obowiązków. Wystarczy używać samochodu lub wytwarzać nieco odpadów, aby mieć obowiązki wynikające z przepisów ochrony środowiska.

Większość obowiązków jest zapisanych w ustawie „Prawo ochrony środowiska”.

Podmiotem korzystającym ze środowiska jest:
 przedsiębiorca w rozumieniu ustawy „Prawo działalności gospodarczej”,
 osoba prowadząca działalność wytwórczą w rolnictwie w zakresie upraw rol-nych, chowu lub hodowli zwierząt, ogrodnictwa, warzywnictwa, leśnictwa i ry-bactwa śródlądowego,
 osoby wykonujące zawód medyczny w ramach indywidualnej praktyki lub indywidualnej specjalistycznej praktyki,
 jednostka organizacyjna niebędąca przedsiębiorcą,
 osoba fizyczna korzystająca ze środowiska w zakresie, w jakim takie korzystanie wymaga pozwolenia. Każdy pracodawca ma obowiązek posiadać pozwolenia na:  wprowadzanie gazów lub pyłów do powietrza,  wprowadzanie ścieków do wód lub do ziemi,  wytwarzanie odpadów. Pracodawca może otrzymać pozwolenie od organu ochrony środowiska:  zintegrowane,  na wprowadzanie gazów lub pyłów do powietrza,  wodno-prawne na wprowadzanie ścieków do wód lub do ziemi,  na wytwarzanie odpadów.

Zezwolenie na zbieranie i transport odpadów

W celu zbierania i transportu odpadów pracodawca musi uzyskać zezwolenie. Aby je otrzymać, podmiot musi złożyć wniosek do starosty o wydanie zezwolenia na prowadzenie działalności w zakresie zbierania i transportu odpadów — zmusza do tego ustawa o odpadach — art. 28.
 Wytwórca odpadów, który prowadzi działalność w zakresie odzysku, unieszkodliwiania, zbierania lub transportu odpadów, jest zwolniony z obowiązku uzyskania zezwolenia na prowadzenie tej działalności, jeżeli posiada pozwolenie na wytwarzanie odpadów lub decyzję zatwierdzającą program go-spodarki odpadami niebezpiecznymi.
 Posiadacz odpadów, który łącznie prowadzi działalność w zakresie odzysku lub unieszkodliwiania odpadów oraz zbierania lub transportu odpadów, jest zwol-niony z obowiązku uzyskania zezwolenia na prowadzenie działalności w zakresie zbierania lub transportu odpadów.

Obowiązek prowadzenia ewidencji przez pracodawcę

Każdy pracodawca ma obowiązek prowadzić aktualizowaną co pół roku ewidencję zawierającą:

 informacje o ilości i rodzajach gazów lub pyłów wprowadzanych do powietrza oraz dane, na podstawie których określono te ilości,  informacje o ilości i jakości pobranej wody powierzchniowej i podziemnej,  informacje o ilości, stanie i składzie ścieków wprowadzanych do wód lub do ziemi,  informacje o wielkości, rodzaju i sposobie zagospodarowania terenu, z którego odprowadzane są ścieki.

Obowiązki pracodawcy w zakresie ewidencji odpadów Obowiązki pracodawcy w zakresie ewidencji odpadów określa „Ustawa o odpadach”. Posiadacz odpadów ma obowiązek prowadzenia ich ilościowej i jakościowej ewidencji zgodnie z przyjętym katalogiem odpadów i listą odpadów niebezpiecznych. Obowiązek prowadzenia ewidencji odpadów nie dotyczy wytwórców odpadów komu-nalnych. Obowiązek prowadzenia ewidencji odpadów nie dotyczy osób fizycznych i jedno-stek organizacyjnych niebędących przedsiębiorcami, które wykorzystują odpady na własne potrzeby. Ewidencję odpadów prowadzi się z zastosowaniem następujących dokumentów ewidencji odpadów:

1. Karta ewidencji odpadu prowadzona dla każdego rodzaju odpadu odrębnie. 2. Karta przekazania odpadu. Minister właściwy do spraw środowiska, kierując się stopniem szkodliwości odpadów oraz potrzebą wprowadzenia ułatwień dla małych i średnich przedsiębiorców, określa w drodze rozporządzenia rodzaje odpadów lub ich ilości, dla których nie ma obowiązku prowadzenia ewidencji odpadów oraz kategorie małych i średnich przedsiębiorców, które mogą prowadzić uproszczoną ewidencję odpadów. Minister właściwy do spraw środowiska określa, w drodze rozporządzenia, wzory dokumentów stosowanych na potrzeby ewidencji odpadów z wyodrębnieniem ewidencji komunalnych osadów ściekowych oraz ewidencji zużytego sprzętu elektrycznego i elektronicznego. Obowiązki pracodawców w zakresie gospodarowania niektórymi odpadami oraz dotyczące opłaty produktowej i opłaty depozytowej Pracodawcy mają określone obowiązki przy wprowadzaniu na terytorium kraju produktów w opakowaniach. Obowiązki te to m.in. uiszczenie opłaty produktowej oraz opłaty depozytowej. Przepisy te stosuje się również do przedsiębiorcy, który pakuje produkty wytworzone przez innego przedsiębiorcę i wprowadza je na rynek krajowy. W przypadku gdy produkt lub produkt w opakowaniu jest wprowadzany na rynek krajowy przez przedsiębiorcę niebędącego wytwórcą produktu lub produktu w opakowaniu, lecz który zlecił wytworzenie tego produktu lub produktu w opakowaniu oraz którego oznaczenie zostało umieszczone na produkcie lub produkcie w opakowaniu, obowiązki określone w ustawie obciążają tego przedsiębiorcę.

Opisany obowiązek dotyczy następujących opakowań:  opakowania z tworzyw sztucznych,  opakowania z aluminium,  opakowania ze stali, w tym z blachy stalowej,  opakowania z papieru i tektury,  opakowania ze szkła gospodarczego, poza ampułkami,  opakowania z drewna oraz produktów takich, jak:  akumulatory,  ogniwa i baterie galwaniczne oraz ich części,  oleje smarowe,  lampy wyładowcze, z wyłączeniem świetlówek kompaktowych,  opony pneumatyczne z gumy.

Obowiązki pracodawców związane ze zużytym sprzętem elektrycznym i elektronicznym określa „Ustawa o zużytym sprzęcie elektrycznym i elektronicznym”. Ustawa ta określa:  wymagania, jakie powinien spełniać sprzęt elektryczny i elektroniczny,  zasady postępowania ze zużytym sprzętem w sposób zapewniający ochronę zdrowia i życia ludzi oraz ochronę środowiska zgodnie z zasadą zrównoważonego rozwoju. Ma to na celu ograniczenie ilości odpadów powstałych ze sprzętu oraz zapewnienie odpowiedniego poziomu zbierania, odzysku i recyklingu zuży-tego sprzętu. Jeżeli pewne kwestie dotyczące zużytego sprzętu elektrycznego lub elektronicznego nie są uregulowane w ustawie, stosuje się do nich przepisy o odpadach.

Kontrole i kary Instytucją uprawnioną do kontroli pracodawców w zakresie wypełniania przez nich ob-owiązków związanych z ochroną środowiska jest Wojewódzki Inspektor Ochrony Środowiska. Wynikiem kontroli może być stwierdzenie przekroczenia lub naruszenia przepisów. Administracyjne kary pieniężne wymierza, w drodze decyzji, Wojewódzki Inspektor Ochrony Środowiska za:

1. przekroczenie określonych w pozwoleniach ilości lub rodzaju gazów bądź pyłów wprowadzanych do powietrza,

2. przekroczenie określonych w pozwoleniach warunków dotyczących ilości ścieków, ich stanu, składu, minimalnej procentowej redukcji stężeń substancji w ściekach oraz masy substancji w odprowadzanych ściekach przypadającej na jednostkę masy wykorzystanego surowca, materiału, paliwa lub wytworzonego produktu,

3. przekroczenie określonej w pozwoleniach na pobór wód ilości pobranej wody,

4. naruszenie warunków decyzji zatwierdzającej instrukcję eksploatacji składowiska odpadów albo określającej miejsce i sposób magazynowania odpadów, wymaganych przepisami ustawy o odpadach co do rodzaju i sposobów składowania lub magazynowania odpadów,

5. przekroczenie poziomów hałasu określonych w decyzji o dopuszczalnym poziomie hałasu.

Inspekcja ochrony środowiska może skontrolować niemal każdą firmę. Wcześniej musi poinformować o zamiarze sprawdzenia przedsiębiorstwa, co pozwala dobrze przygotować się do wizyty.
Przedsiębiorstwo otrzymuje zawiadomienie o kontroli listownie lub doręczane jest ono osobiście przez pracownika wojewódzkiego inspektoratu ochrony środowiska. Kontrola nie może być wszczęta przed upływem siedmiu dni lub po upływie 30 dni od dnia dorę-czenia zawiadomienia. Może trwać 28 dni.

Karę wymierza się w wysokości: 1. 10-krotnej wielkości jednostkowej stawki opłat:  za wprowadzanie gazów lub pyłów do powietrza, za pobór wód, 2. 0,1 jednostkowej stawki opłaty za każdą dobę:  za umieszczenie odpadów na składowisku, za składowanie odpadów z naruszeniem warunków dotyczących rodzaju i sposobów składowania odpadów, określonych w decyzji zatwierdzającej instrukcję eksploatacji składowiska,  za magazynowanie odpadów z naruszeniem decyzji określającej miejsce i sposób magazynowania odpadów.

Odpowiedzialności za usuwanie drzew i krzewów bez wymaganego zezwolenia

Drzewa i krzewy są częścią składową nieruchomości, na której się znajdują. Stanowią więc przedmiot własności właściciela nieruchomości. Nie oznacza to jednak, iż właści-ciel ma pełną swobodę w dysponowaniu nimi.
Usunięcie drzew i krzewów z terenu nieruchomości może nastąpić za zezwoleniem wójta, burmistrza albo prezydenta miasta.
Organ ten może uzależnić udzielenie zezwolenia od przesadzenia drzew lub krzewów we wskazane przez niego miejsce, jeżeli takie przesadzenie jest możliwe, albo od zastą-pienia drzew lub krzewów przewidzianych do usunięcia innymi drzewami lub krze-wami. W przypadku drzew lub krzewów z terenu nieruchomości wpisanej do rejestru zabytków zezwolenie takie wydaje wojewódzki konserwator zabytków.
Powyższe zezwolenia nie dotyczą m.in.:  drzew i krzewów owocowych,  drzew i krzewów sadzonych na plantacjach,  drzew i krzewów, których wiek nie przekracza 5 lat.
Kary pieniężne
Jeśli usunięcia drzew lub krzewów dokonano bez wymaganego zezwolenia, wójt gminy (burmistrz, prezydent miasta) ma obowiązek wydać decyzję o nałożeniu na osobę fizyczną bądź na jednostkę organizacyjną (przedsiębiorców) kary pieniężnej za naruszenie wymagań ochrony środowiska.

Ustawa o ochronie przyrody przewiduje srogie kary nie tylko za nielegalne wycięcie drzewa. Zapłacić trzeba także za:

 zniszczenie zieleni, drzew lub krzewów spowodowane niewłaściwym wykonywaniem robót ziemnych albo nieodpowiednim wykorzystaniem sprzętu mechanicznego lub urządzeń technicznych,  zastosowanie środków chemicznych, które zaszkodziły roślinności,  usuwanie drzew lub krzewów bez wymaganego zezwolenia,  zniszczenie spowodowane niewłaściwą pielęgnacją terenów zieleni, zadrzewień, drzew lub krzewów. Za zniszczenie drzew czy krzewów trzeba zapłacić karę w wysokości równej trzykrotnej opłacie za ich usunięcie.